Wycinankarstwo jest najbardziej znaną i charakterystyczną dla regionu kurpiowskiego dziedziną sztuki ludowej. W 2020 r. wycinankarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej zostało wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Już w latach 80. i 90. XIX w. wycinanki były na Kurpiach dość popularne. Na rozwój wycinankarstwa miało duży wpływ pojawienie się kolorowego papieru – glansowanego, sprzedawanego przez domokrążnych handlarzy. Początek wycinanek wiąże się ze zwyczajem przystrajania ścian i obrazów z nadejściem świąt kościelnych. Wycinanka pełniła funkcję zdobniczą, dekoratorską. Twórcze interpretacje wzornictwa wycinanek zmieniały się, twórczynie tworzyły coraz nowsze modele.
Rodzaje wycinanek
Drzewko, zielko – wycinanka powstająca poprzez naklejanie na siebie warstw papieru w kontrastowych barwach. Podstawą są donice wyklejane w ptaki czy kwiaty, na gałązkach drzewka często spotyka się kwiatki i liście.
Gwiazda – zwana także kółkiem, za pierwowzór tej wycinanki uważa się małe kółka wycinane z opłatka lub papieru i zawieszane pod sufitem. Po pojawieniu się kolorowego papieru, ażurowe kółka przyklejano do belek pod sufitem, a później na ściany. Gwiazda była swoistą ażurową serwetką. W latach 80. XX w. w środek wycinanki wprowadzono figury znaczących osób oraz świętych. Zapoczątkowała tę formę Apolonia Nowak.
Firanki – wycinane z białego papieru i wieszane w oknach kurpiowskich domów. Z białego papieru wycinano też wstążki, które zdobiły okapy, półki w kredensach, zasłaniały zniszczone ramy obrazów.
Las – wycinanka, której pomysłodawczynią jest Stanisława Bakuła, którą zainspirowały ilustracje w czasopiśmie dla dzieci „Płomyk”. Wycinankę tworzą trzy poziome pasy umieszczone jeden nad drugim. Poziomy tworzą drzewa liściaste bądź iglaste z ptakami na gałązkach. Pod drzewkami znajdują się postacie zwierząt i ludzi.
Leluja – wycinankę tę tworzy forma stylizowanego drzewka o bardziej lub mniej rozbudowanej koronie, posadowionego na dość grubej podstawie, również zdobionej cięciami. Po bokach drzewka umieszcza się kwiatki, postacie zwierząt, zwłaszcza leśnych czy ludzi. Leluje dzielą się na:
- myszynieckie – grubo cięte, o przewadze wzorów geometrycznych,
- kadzidlańskie – drobno cięte, o stylizowanych ornamentach roślinnych, zoomorficznych.
Hostyja – leluja trójczłonowa, której forma przypomina monstrancję, pojawiają się tu motywy sakralne: aniołki, świece.
Ptaki – najczęściej są to koguty ukazywane w różnych formach, pojedynczo lub parami. Są też pawie, kury, ptaki leśne. Wycinanki te powstają poprzez naklejanie kontrastowych w barwach warstw papieru. Niegdyś mistrzyniami w tego rodzaju wycinance były Czesława Konopka i Stanisława Olender ze Strzałek, która wycinała kolorowe dudki. Dziś ptaki wycinają, m.in. Cecylia i Wincenty Staśkiewiczowie.
Wycinanki figuralne – przeważnie są wielobarwne, wykonywane poprzez naklejanie kolejnych warstw papieru. Przedstawiają jeźdźców, wesele itd.
